Leren is een dialoog tussen jou en de leerling, zei Lev Vygotski

Eigenlijk heb je niets geleerd, zolang je het geleerde niet in je eigen woorden uitdrukt

Lev Vygotski leefde maar kort. Toch was hij een pionier op het gebied van psychologie en pedagogiek. Een complex samenspel van persoonlijke ervaringen, intellectuele nieuwsgierigheid en culturele invloeden vormden zijn ideeën en werk. Het is de basis voor veel moderne onderwijspraktijken en pedagogische theorieën. Denk bijvoorbeeld aan Leven Lang Leren.

De visie van Vygotski

Vygotski onderzocht de tweezijdige relatie tussen denken en taal

Een van de meest opmerkelijke aspecten van Vygotski’s werk was zijn nadruk op de tweezijdige relatie tussen taal en denken. We gebruiken taal om een gedachte uit te drukken. Vygotski dacht: het werkt ook andersom. Je kunt een bepaalde gedacht hebben, en zodra je die onder woorden brengt, tot een relevante correctie op die gedachte komen. Vygotski vond dat spreken het denken herstructureert en zag de wisselwerking tussen denken en taal als een dialoog. Hij betoogde dat taal niet alleen een communicatiemiddel is, maar juist ook een instrument voor denken en begrijpen.

Vygotski’s onderzoek met kinderen

Vygotski staat bekend om zijn onderzoek naar leerpocessen. In tegenstelling tot pedagoog Jean Piaget, die de nadruk legde op de interactie met de fysieke wereld, richtte Vygotski zich op de sociale interactie. Kinderen leren vooral van hun sociale omgeving en gebruiken taal eerst om met anderen te communiceren. Ze beginnen met het luid uitspreken van woorden en internaliseren deze taal later.

Vygotski’s ‘zone van naaste ontwikkeling’

Vygotski is ook bekend vanwege zijn concept van de ‘zone van de naaste ontwikkeling’ (zone of proximal development, ZPD). Waarbij een leraar op het juiste moment de volgende leerstof aanreikt. Dit concept illustreert zijn visie op menselijke ontwikkeling: een kind heeft een bepaald cognitief niveau bereikt en kan met behulp van een docent de kloof naar de ZPD overbruggen. De docent moet ervoor zorgen dat het kind succesvol leert door gebruik te maken van de ’tools’ die passend zijn voor het huidige cognitieve niveau.

Cognitieve ontwikkeling in een sociale context

De ontwikkeling van een kind wordt in grote en kleine mate beïnvloed door de cultuur – inclusief de gezinscultuur – waarmee het kind is vergroeid. In een gezin waarin de ouders boeken lezen, komt een kind actiever tot leren en lezen, dan in een gezin waarin de ouders nooit lezen. Bedenk hierbij dat alles wat door mensen bedacht of gemaakt is ‘cultuur’ is, de rest is natuur. Vygotski veronderstelt dat de (cognitieve) ontwikkeling van een individu plaatsvindt in zo’n sociale context en legt de nadruk op de begeleidende rol van de volwassenen. Hij noemt dat mediatie.

Vygotsky en de rol van de leraar

Cultuuroverdracht in interactie

In Vygotski zijn opvatting is een geslaagde cultuuroverdracht essentieel voor de ontwikkeling van een individu. Hij ziet het kind als een afhankelijk individu dat niet geïsoleerd kan leren en leven. Terwijl Piaget vooral de nadruk legt op de interactie van het kind met de fysieke wereld van natuurwetten en objecten, ziet Vygotski die interactie meer gebeuren in de sociale wereld, denk aan samenwerking en dialoog.

De rol van de leraar

Volgens Vygotski wordt het niveau van functioneren van een kind zowel bepaald door de aangeboren intelligentie als ook door de mate waarin deze aangeboren mogelijkheden benut worden. Vygotski gaat ervan uit dat de leerling leert in aansluiting op wat hij al weet (zone van naaste ontwikkeling). De leerstof moet uiteraard nieuw of uitdagend zijn om daadwerkelijk van leren te kunnen spreken. Hij wil de leerling laten reiken naar een hoger niveau, met de hulp van de leerkracht.

De docent als facilitator

Door leren te beschouwen als een proces waarbij je je iets eigen maakt met ondersteuning van een ander, komt er ook een andere kijk op het docentschap. De docent wordt eerder een facilitator in plaats van iemand die sec voor kennisoverdracht zorgt, ook bij het leren van volwassenen. Hij zorgt met name voor interventies die de lerende ondersteunen bij het leren.

Leren in een veilige omgeving

Zorgen voor een veilige sfeer om te leren en eventueel te leren van fouten is één van de kerntaken van de docent, volgens Vygotski. Uiteindelijk moet er samen met de lerende ook wel gekeken worden of hij het leerdoel heeft behaald, oftewel: of wat hij wilde leren ook kan gebruiken in de praktijk. Dat hoeft niet individueel te zijn, maar kan juist ook in een groepssetting plaatsvinden gezien het door Vygotski’s onderstreepte belang van het leren van de sociale omgeving. Je kunt leren van andersmans fouten, maar ook van anders goede voorbeeld. Goede begeleiding staat hierbij voorop.

Vygotski is nog steeds actueel

Veel onderwijsvernieuwers zijn schatplichtig aan Vygotski. Zijn ideeën en zijn ontwikkelingsmodel blijven actueel in de moderne tijd. Zijn nadruk op samenwerkend leren, interactieve instructie en de rol van de docent als facilitator sluit naadloos aan bij de huidige ontwikkelingen in het onderwijs. Lev Vygotski’s theorieën zijn bijzonder relevant voor Leven Lang Leren, óók in 2024. Zijn ideeën over sociale interactie, de rol van taal en de Zone van Naaste Ontwikkeling (ZNO) bieden waardevolle inzichten voor continue educatie en professionele ontwikkeling:

Sociale Interactie en Samenwerkend Leren

Leren is een sociaal proces dat via interactie met anderen plaatsvindt. Dit is cruciaal voor Leven Lang Leren, waar samenwerking tussen collega’s, mentoren en leraren centraal staat, ondersteund door sociale leergemeenschappen en online platforms.

Rol van de Taal

Taal is essentieel voor cognitieve ontwikkeling. Voor volwassenen speelt taal een cruciale rol in het begrijpen en delen van nieuwe kennis. Online cursussen en interactieve workshops benutten taal om complexe ideeën toegankelijk te maken en communicatie te faciliteren.

Zone van Naaste Ontwikkeling (ZNO)

De ZNO verwijst naar wat een lerende kan bereiken met hulp van een meer ervaren persoon. Dit is essentieel in Leven Lang Leren, waar mentorschap en coaching centraal staan, en opleiders leren op maat kunnen aanbieden.

Scaffolden

Scaffolden biedt tijdelijke ondersteuning aan lerenden totdat ze zelfstandig kunnen presteren. Dit principe is belangrijk voor volwassenenonderwijs, waar trainingsprogramma’s zijn ontworpen om lerenden geleidelijk meer verantwoordelijkheid te geven.

Contextueel en Praktijkgericht Leren

Leren gebeurt het beste in relevante contexten. Voor Leven Lang Leren betekent dit dat leeractiviteiten moeten aansluiten bij de praktijk van de lerenden, zoals werkplekleren en projectgebaseerd leren.

Technologie en Leven Lang Leren

Technologie speelt een cruciale rol in het faciliteren van Leven Lang Leren. Vygotsky’s nadruk op sociale interactie en samenwerking wordt ondersteund door virtuele klaslokalen, leerapps en sociale media platforms, die interactief en samenwerkend leren mogelijk maken.

Het leven van Vygotski

Geboren in Wit-Rusland

Lev Vygotski wordt geboren in het kleine Orsja in het huidige Wit-Rusland. Nog voor zijn eerste verjaardag verhuist het joodse gezin naar de stad Gomel waar Lev opgroeit en later naar school gaat. De Vygotski’s staan bekend als een goed ontwikkelde familie. Vygotski groeide op in een intellectueel stimulerende omgeving, waar zijn ouders, vooral zijn vader, een sterke nadruk legden op het belang van onderwijs en kennisverwerving. Zijn vroege omgeving vormde de basis voor zijn latere werk en visies op leren en ontwikkeling. Levs vader werkt als manager bij de bank van Gomel. Hij is een strenge man en stelt hoge eisen aan zijn kinderen.

Zijn ouders zijn thuis in taal en cultuur

Tegelijkertijd heeft zijn vader oog voor hun behoeften en zijn de kinderen erg op hem gesteld. De moeder van Lev spreekt vloeiend verschillende talen. Ze is opgeleid tot leerkracht, maar wijdt zich aan het huishouden en de zorg voor de acht kinderen. In het gezin Vygotski zijn zowel de ouders als de kinderen bovenmatig geïnteresseerd in geschiedenis, literatuur, theater en beeldende kunst.

Nog voor zijn afstuderen werkzaam als docent

Na het gymnasium gaat Lev naar de universiteit van Moskou, waar hij eerst rechten studeert, later literatuur en uiteindelijk ook psychologie. Zijn leven speelt zich af tegen de achtergrond van de Russische revolutie en de burgeroorlog. Met de val van het tsarenregime komt er een einde aan de discriminatie van joden in overheidsdienst en kan Vygotski enige tijd als leerkracht werken, voordat hij afstudeert in de psychologie. Helaas krijgt hij in Rusland nooit de waardering die hij verdient. Zijn Marxistische basis botst met het eigen gelijk van de Sovjetunie. Hij sterft op 38-jarige leeftijd aan de gevolgen van tuberculose.

Meer weten over pedagogiek?

Verdiep je hier in het werk van grote pedagogen.

Lees meer over Biesta ➜

Lees meer over Hattie ➜

Lees meer over Kirschner ➜

Lees meer over Kohnstamm ➜