Lerarentekort bestaat niet, wel een mismatch

Mensen met een lesbevoegdheid zijn er genoeg

Veel leraren staan niet voor de klas. Veel mensen met een lesbevoegdheid, staan liever niet voor de klas. Tegelijkertijd zitten leraren die graag voor de klas staan, te vaak en te lang achter de computer voor administratief werk, dat wettelijk niet vereist is. En werken veel leraren liever parttime dan fulltime.

Want vanwege een gebrek aan docentgerichte digitalisering, moet het ontwikkelen en nakijken van toetsen vaak nog op papier gebeuren. Dit leidt tot (een cultuur van) onbetaald en ongewenst overwerken. Mogelijk de grootste oorzaak van het lerarentekort.

Het lerarentekort bestaat vooral uit een mismatch

Nederland heeft genoeg leraren

Leraren werken te vanzelfsprekend parttime

Leraren werken veel te vaak en te vanzelfsprekend, onbetaald over. Geen wonder dat zij in meerderheid de voorkeur geven aan niet meer dan een parttime betrekking. Leraren zijn gewend om ‘s avonds over te werken. Ze slepen bergen met papierwerk mee naar huis. Toetsen bedenken en afgenomen toetsen nakijken gebeurt, vrijwel zonder uitzondering thuis in de avonduren en in het weekend.

Leraren zijn weinig beschikbaar voor hun kerntaken

Bij een dergelijke standaardbelasting is het bijzonder onaantrekkelijk om van een betrekking voor 24 uur, naar 32 uur of meer te gaan. Het effectieve resultaat is dat leraren weinig beschikbaar zijn voor hun kerntaken (lesgeven, lessen voorbereiden, feedback geven). Zo ontstaat vanzelf een tekort aan medewerkers in het onderwijs.

Veel mensen met een lesbevoegdheid staan niet voor de klas

Veel mensen met een opleiding tot leraar staan niet voor de klas. Sommigen maakten carrière en werden schooldirecteur, sommigen switchten naar een freelancepraktijk voor coaching. Een hele grote groep startte überhaupt nooit in het vak. Na een teleurstellende stage of door de hoge werkdruk en het slechte imago van (gebrek aan respect voor) het vak. Slechts 66% van de afgestudeerden aan lerarenopleidingen gaat aan de slag in het voortgezet onderwijs.

Gebrek aan geld biedt geen verklaring voor lerarentekort

Ligt niet aan de startsalarissen in het onderwijs. Want die zijn niet laag, vergeleken met startsalarissen in willekeurig welke functie op hetzelfde niveau in het bedrijfsleven – met uitzondering van elektrotechnici, technisch bedrijfskundigen (procesanalisten) en IT’ers. Gebrek aan geld biedt geen verklaring voor het lerarentekort in het MBO en VO.

Waarom wil niemand (méér) voor de klas?

Kinderopvang is slecht beschikbaar

Een groot deel van de medewerkers (64% volgens het CBS) in het onderwijs is vrouw. In Nederland hanteren de meeste gezinnen het anderhalfverdienersmodel. Vader werkt fulltime, moeder twee of drie dagen. Zodoende komen de zorgtaken (voor kinderen en/of ouders) meestal op de rug van vrouwen terecht. Dit terwijl kinderopvang in Nederland schreeuwend duur is (zie internationale vergelijking door McKinsey) en momenteel amper beschikbaar.

Parttime werken vergt veel tijd voor overdracht

Docenten die parttime werken zijn veel tijd kwijt aan overdracht. Daarbovenop werken zij veel onbetaalde overuren. Daardoor verdienen zij relatief minder. Begrijpelijkerwijs piekeren zij er niet over om contractueel meer uren te gaan werken.

Leraren werken veel over

Leraren besteden te weinig van hun tijd aan lesgeven. Met meer aandacht voor ontwikkeling, meer visie op docentgerichte digitalisering, meer focus op kerntaken en meer ondersteuning, kunnen leraren hun uren doeltreffender besteden, waardoor elk gewerkt uur voortaan betaald wordt. Bij ondersteuning kan het gaan om zij-instromers voor vakken waarin een lesbevoegdheid niet direct vereist is.

Meer verdienen, met 34 minuten meer lestijd per week

Ook kan het gaan om assistentie bij administratief werk, dat nu vaak buiten werktijd gebeurt en wettelijk niet vereist is. Daarmee gaat het inkomen van leraren omhoog, zonder dat hun werkdruk toeneemt. En krijgen leerlingen en studenten de effectieve lestijd waar zij recht op hebben. Want als leraren 34 minuten per week meer lesgeven, verdwijnt het volledige lerarentekort – berekende McKinsey in 2018.

Scholen zijn te weinig met hun personeel bezig

Te weinig focus op HR strategie en loopbaanontwikkeling

Scholen en onderwijskoepels zijn druk met van alles, maar besteden te weinig tijd aan het behouden van hun medewerkers en zorgen zelden voor goede instroomtrajecten voor leraren. De frustratie van de medewerkers is divers. En wordt door verschillende mensen uiteraard verschillend onder woorden gebracht. Onvoorspelbaarheid van werktijden is opvallend. Door blokuren, interne ‘reistijd’, ongeschikte lokalen en gebrek aan speelruimte in termen van tijd en plaats, veranderen roosters continu. Bijzonder vervelend om dagelijks mee te maken voor docenten. Hieronder een lijstje met de terugkerende thema’s uit gesprekken met leraren die het onderwijs verlieten, mede oorzaak van het lerarentekort in het onderwijs.

Steeds op zoek naar personeel, omdat iedereen vertrekt of uitvalt

Vijf redenen waarom het onderwijs leraren verliest

• slechte communicatie in het team
• continue veranderingen in de organisatie
• geen visie op digitalisering
• te weinig ondersteuning
• steeds wijzigende en niet aansluitende roosters

Het onderwijs heeft aandacht voor de ontwikkeling van medewerkers, maar omdat de actie die hieruit moet voortvloeien ontbreekt, kiezen veel leraren voor een andere school of een ander beroep. Steeds op zoek naar nieuw personeel: vervangers voor medewerkers die zijn vertrokken of (langdurig) uitgevallen. Het voelt vaak als dweilen met de kraan open. En roept de vraag op: waar zijn corporate recruiters in het onderwijs mee bezig?

Te veel aandacht voor vastgoed en ‘onderwijsvernieuwing’

Te weinig middelen en inspanningen gericht op het verkleinen van het lerarentekort

Onderwijsbestuurders focussen (ten onrechte) vooral op de ‘hardware’ van hun organisaties. Natuurlijk verdienen schoolgebouwen goed onderhoud. En verdienen schoolorganisaties goede huisvesting. Maar dit laatste is op de eerste plaats een gemeentelijke verantwoordelijkheid. Schoolbesturen hebben op de eerste plaats de verantwoordelijkheid voor de ‘software’ van hun organisaties: de mensen. De medewerkers en de studenten/leerlingen.

Met meer tablets worden de tekorten niet kleiner

HR vraagstukken lossen we niet op met meer tablets

Gaat het over mensen, dan gaat het te vaak over hoe onderwijsprofessionals ‘te traditioneel’ zouden werken en te weinig bezig zijn met de mogelijkheden die bijvoorbeeld de tablet biedt. Tablet of geen tablet, het zijn niet de docenten die vernieuwing in de weg staan, het zijn veelal besturen die hun prioriteiten niet neerleggen op de belangrijkste punten. Onderwijs is mensenwerk. En het lerarentekort is geen onoplosbaar natuurfenomeen. Lerarentekorten in MBO en VO zijn goed oplosbaar met een paar doelgerichte acties en beslissingen, in samenspraak met maatschappij en politiek.

Vergrijzing en immigratie gebeuren lokaal

Leraren reizen amper en verhuizen niet

Jonge leraren verlaten het vak aan de lopende band. Oudere leraren wonen verspreidt over ons land, want overal zijn scholen. Leraren ontvingen altijd reiskostenvergoedingen die de kosten niet dekten (pas recent iets verbeterd). Daardoor zijn leraren in het verleden nooit gewend geraakt aan het idee, om te reizen of te verhuizen voor werk.

Lerarentekorten zijn het grootst in de zes grote steden

De vergrijzing (pensionering) gaat net iets sneller dan de ontgroening

Leerlingen en studenten wonen vooral in of nabij de (grote) steden. Vraag naar onderwijs vind je tegenwoordig bij uitstek in de randstad en in Noord-Brabant, en in afnemende mate in alle andere regio’s. Tegelijkertijd gaat het tempo van pensioneren net iets sneller, dan de ontgroening (aantal docenten daalt sneller, dan het aantal studenten). Hierdoor ontstaat een acuut tekort aan leraren in met name de 6 grote steden, waar woningen moeilijk te betalen zijn.

Het onbenutte arbeidspotentieel is gigantisch

Een miljoen mensen staat nog aan de kant

Nu het personeelstekort (behalve bij scholen, ook bij bedrijven) zorgelijke vormen aanneemt, zijn nog steeds een miljoen mensen werkloos. Onze economie kan hun talenten echter niet missen. Zolang deze groep geen werk vindt bij bedrijven, kunnen mensen met werkervaring in bedrijven moeilijker ‘doorschuiven’ naar lesgeven. Zonde. Want de overdracht van hun actuele kennis en vaardigheden uit de praktijk aan studenten heeft grote meerwaarde, vooral in het MBO. (Ter herinnering: de helft van de Nederlandse studenten volgt een opleiding in het MBO – niet in het HBO of WO.)

Onderwijs verliest veel uren, aan vaders zonder papamiddag

Weekendvaders in het bedrijfsleven vergroten het lerarentekort

Veel vaders werken fulltime. Veel vrouwen die al in het onderwijs werken, zouden graag meer uren willen maken, mits hun partner zich méér uren beschikbaar maakt voor de kinderen – bijvoorbeeld zoals het CDA voorstelt via verlofregelingen. Zolang hun partner doordeweeks fulltime werkt, willen zij 2 liever 3 middagen beschikbaar zijn voor de kinderen. Daarmee verliest het onderwijs een enorm potentieel aantal werkuren.

Besturen kunnen obstakels verwijderen om het lerarentekort te verkleinen

Immigranten, jongeren en ondernemers kunnen nu (nog) onvoldoende instromen

Werkloosheid onder niet-westerse migranten is grofweg 3x zo hoog, als onder mensen met een Nederlandse achtergrond. Sommige immigranten hebben een (buitenlandse) lesbevoegdheid en spreken prima Nederlands. Denk aan mensen uit Suriname of de Caribische delen van ons koninkrijk. Ook voor andere doelgroepen geldt dat zij graag (meer uren) willen werken in het onderwijs en dat zij in krappe tijden een aanwinst kunnen zijn. Denk aan herintreders, zij-instromers en hybride docenten. Zonder doordachte instroomtrajecten, krijgen zij te weinig kansen.

Geef professionals meer tijd voor eigen verantwoordelijkheid

Verantwoordelijkheid nemen en verantwoording afleggen kan niet tegelijkertijd

Te veel besturen stellen scholen slecht in staat om verantwoordelijkheid voor het onderwijs te nemen, maar dwingen hen om steeds waardevolle onderwijstijd te besteden aan verantwoording afleggen. En te vaak liggen (onnodige) obstakels in de weg bij het behouden van personeel en het aantrekken van nieuwe medewerkers. Denk aan een gebrek aan kennis over wettelijke eisen, moeilijke bereikbaarheid van schoollocaties, het ontbreken van passende kinderopvang, zorg over te weinig parkeerplaatsen.

Vijf onnodige obstakels bij het aantrekken van leraren

• gebrek aan kennis bij scholen over wettelijke eisen t.a.v. administratie en lesbevoegdheden
• moeilijke bereikbaarheid van schoollocaties met openbaar vervoer
• passende kinderopvang niet beschikbaar
• parkeergelegenheid niet beschikbaar
• steeds wijzigende en niet aansluitende roosters

Metafoor maakt onderwijs inclusief

Denken in termen van inclusiviteit is de sleutel

Wij van Metafoor Onderwijs werken aan inclusief onderwijs. Wij willen dat jonge leraren, immigranten, hybride docenten en zij-instromers eenvoudiger kunnen (her)starten in het onderwijs. Dat parttimers in het onderwijs met gemak meer uren kunnen gaan werken, als zij dat willen. En dat gepensioneerden en oudere docenten behouden blijven voor het onderwijs, al is het maar voor een beperkter aantal uren. Dat is de kortste weg naar verkleining van het lerarentekort.

Meer weten over formatie?

Benieuwd welke uitdagingen het MBO heeft qua personeel de komende jaren?

Lees hier over personeelsuidagingen in het MBO ➜

Benieuwd naar 4 tips om medewerkers in het VO te behouden en de werkdruk te verlagen?

Lees hier tips voor behoud van VO medewerkers ➜
Weten waar de knelpunten zitten voor het VO in de formatie?

Lees meer over VO formatie ➜

Recruiters bieden het onderwijs flexibele oplossingen

Werken met HR-specialisten biedt het onderwijs expertise. En biedt docenten de flexibiliteit en het werkgeluk die zij in dienst van scholen niet altijd ervaren.

Lees meer over de waarde van recruiters ➜