Werken in onderwijs met werkgeluk en zingeving

TOEKOMST VAN WERK #1

Dit is de eerste van 4 artikelen over werk. In deze reeks gaat het over allerlei factoren die nu en in de toekomst van invloed zijn op de betekenis van werk. Hoe denken we over werk? Wat vergt werk van ons? Hoe verandert werk? Hoe veranderen de context en de arbeidsvoorwaarden? En hoe voelt dat? En wat betekent dit voor docenten en voor werken in het onderwijs zelf, dat (direct of indirect) opleidt voor het uitvoeren van werk?

De waarde van werken in het onderwijs

Meer mensen, minder werkenden, meer verschillen (te overbruggen)

Terwijl de Nederlandse bevolking doorgroeit, krimpt de beroepsbevolking. Iedereen wil onze welvaart en welzijn graag op niveau houden. Diversiteit en inclusiviteit zijn noodzakelijke voorwaarden voor de arbeidsmarkt van morgen. Deelname aan de arbeidsmarkt vereist continue kennisontwikkeling, in een arbeidsmarkt waar competitie en concurrentie centraal staan. 

Werk is vaker dan vroeger de oorzaak van psychische problemen

Steeds meer mensen ervaren psychische problemen met werk als oorzaak. Vroeger was werk iets dat je deed, tegenwoordig is jouw werk wie jij bent - volgens Paul Verhaeghe, klinisch psycholoog en hoogleraar aan de universiteit van Gent. ‘De oorzaak van zware psychische problemen is sinds 1990 radicaal verschoven, van het gezin naar de werkvloer. De meeste psychologische problemen ontstonden vóór 1990 vooral binnen het gezin. Vanaf de jaren ‘90 zijn er enkele veranderingen gekomen, waardoor in onze samenleving en in onze levens andere accenten worden gelegd.’

Continu veranderen
leidt (te) vaak tot
een burn-out

Werkdruk in het onderwijs en werkgeluk

Continue verandering en de ervaren werkdruk leiden bij veel mensen tot stress en burn-out. Deze klachten hebben niet op de eerste plaats een fysieke aard (het meeste werk is tegenwoordig kantoorwerk), wel een psychologische. Medewerkers werkgeluk laten ervaren en hen de ‘sense of purpose’ van werk laten voelen worden steeds belangrijker in de strategie van elke toekomstgerichte organisatie. Anders dan in een willekeurige commerciële organisatie, liggen juist in het onderwijs ruime mogelijkheden voor het formuleren en uitdragen van een heldere ‘purpose’. Dat heeft veel toegevoegde waarde voor mensen die werken in het onderwijs.

Betekenis van betaald werk

In de 20e eeuw zijn we werk steeds meer gaan waarderen. Omdat het, behalve geld, ook steeds meer kansen bood voor ontwikkeling en autonomie. Naarmate we ouder worden, krijgt betaald werk een steeds centralere plaats in ons leven. Werkenden met een flexibel contract zijn gemiddeld minder tevreden over hun werk, dan anderen. Niet-werkenden zijn minder tevreden over hun leven, dan werkenden. Volgens de Waarde van Werk Monitor 2019, omdat niet-werkenden in mindere mate aan de samenleving deelnemen.

Vrouwen doen
vaker en meer
onbetaald werk

Waardering en vergoeding voor onbetaald werk

Veel vrouwen werken in het onderwijs. Mannen doen vaker en meer uren betaald werk dan vrouwen. Vrouwen doen vaker en meer uren onbetaald werk, dan mannen. Mensen met een flexibel contract combineren hun betaalde werk minder vaak met zorg, dan anderen. Wel combineren zij vaker dan gemiddeld twee of meer betaalde banen of betaald werk met vrijwilligerswerk. In Nederland is veel waardering voor onbetaald werk, maar er wordt weinig status aan toegekend. Toch is het draagvlak voor meer vergoedingen voor onbetaald werk groot. 

Verschillende aspecten van zingeving

De relatie tussen (gebrek aan) zingeving en verloop

Nederland staat op de 3e plaats in de lijst van ‘most purpose-oriented countries’. Voor 37% van de werkenden is ‘purpose’ een primaire drijfveer. Wie zingeving vindt in werk, heeft meer plezier, presteert meer en blijft langer werken bij dezelfde werkgever. Dit laatste is leerzaam voor organisaties met een hoog verloop. En met name belangrijk voor organisaties waar primaire processen direct in gevaar komen, bij vertrek van een medewerker - zoals in het onderwijs. Bij scholen zit vaak direct een hele klas zonder docent - of meerdere klassen voor hetzelfde vak.

Ervaren van
betekenis houdt
jou fit

Meer zingeving, meer resultaat

Waar zingeving wordt omarmd, voelen mensen zich vitaler, is de productiviteit hoger, is minder stress en is het ziekteverzuim lager. Onderzoek van Harvard laat zien dat een sterker gevoel van betekenis mensen op hogere leeftijd fysiek langer fit houdt. Organisaties die streven naar zingeving en werkgeluk, bevorderen de contacten tussen medewerkers onderling. Zij respecteren en waarderen hun medewerkers en ontvangen dit ook terug van hun medewerkers. Volgens de Harvard Business Review loopt een organisatie die netwerken tussen collega’s stimuleert 24% minder kans op dalende omzet. 

Zingeving per generatie

Jonge mensen willen meer zingeving dan oudere 

Behoefte aan zingeving verschilt per leeftijdscategorie. Jongere mensen zijn meer gericht op zingeving, dan oudere. De Duitse psychoanalyticus Erik Erikson biedt hierbij als verklaring de ‘levensfasetheorie’: als je jong bent, ben je gericht op het aangaan van relaties en als je oud bent, ben je gericht op het bereiken van jouw individuele doelen. De Duits-Hongaarse socioloog Karl Mannheim houdt het op de ‘generatietheorie’ (mensen lijken op hun tijdgenoten, doordat ze in hun leven bloot worden gesteld aan dezelfde maatschappelijke ontwikkelingen en gebeurtenissen).

Meer streven naar
minder materiële,
haalbare doelen

Waarom jonge mensen meer zingeving willen weten we niet 

Uiteraard hebben gebeurtenissen in een bepaalde periode impact op een totale bevolking - ongeacht leeftijd. Modern kwantitatief sociaalwetenschappelijk onderzoek maakt het helaas niet mogelijk om alle drie de verklaringen hierboven volledig los van elkaar te toetsen. Een alternatieve verklaring kan zijn, dat wanneer een samenleving in afnemende mate in staat is om jonge mensen te voorzien van goed onderwijs, voldoende inkomen en betaalbare huisvesting, de focus van jonge mensen verschuift van onhaalbare doelen naar ‘haalbare doelen’ in andere, immateriële domeinen, waaronder familie, vrienden én zingeving. 

Werkgever wordt zingever 

Werknemer wordt werkgever 

Ook toenemende secularisatie, arbeidsdeling en robotisering zijn factoren die het groeiende belang van zingeving stimuleren. Dit kan leiden tot een omkering van de verhoudingen tussen werkgevers en werknemers. Organisatieadviseur Marc Roosenboom zegt: “Succesvolle bedrijven zijn in staat de zingevingsvraag van mensen te combineren met hun bedrijfsdoelstellingen en in staat om zichzelf te zien als ‘werknemer’ en niet als werkgever. Om zo mensen aan zich te binden die bereid zijn hun talent, hun werk, in dienst te stellen van dat bedrijf. Mensen die de keuze maken om hun werk aan een bedrijf te geven, als een werkgever.” (Bron: Zin in Werk, 2017). Ook econoom Mathijs Bouman wijst in het FD op deze boeiende omdraaiing van betekenissen.

Vaardigheden kun
jij leren, mits het
georganiseerd is

Zingeving is het criterium 

Daarom is het voor elke organisatie slim om medewerkers te selecteren op motivatie voor het doel van het bedrijf, niet uitsluitend op de aanwezigheid van gewenste vaardigheden – die kunnen immers ook worden aangeleerd, mits het werk niet al te ingewikkeld (georganiseerd) is. Een school heeft heel duidelijk de ruimte om een visie te formuleren. Zingeving als magneet en filter voor de juiste medewerkers. Want met de juiste motivatie gaat werken in het onderwijs met meer plezier en kwaliteit.

Werken aan werkgeluk

Waar werkgeluk vandaan komt

Werkdruk en werkgeluk gaan prima samen. Risico's op burn-out en bore-out liggen op de loer bij een te hoge en te lage werkdruk. Algemeen geldt: hoe kleiner de organisatie, hoe groter het werkgeluk. In een kleinere organisatie is de eigen bijdrage aan de resultaten van de organisatie zichtbaarder. Het maakt mensen 'werkgelukkig', als zij hun competenties mogen benutten. Een tweede factor is autonomie. Zelf bepalen waar, hoe en wanneer je werkt is van grote invloed op het wel of niet ervaren van werkgeluk.

Ongezond werk,
avond- en nachtwerk,
neemt toe

Investeren in werkgeluk

Gelukkige medewerkers zijn productiever (+43%), creatiever, nieuwsgieriger, gemotiveerder, innovatiever (300%), verzuimen minder (-66%), zijn cognitief flexibeler, werken beter samen. Ook is het personeelsverloop lager (-51%) in organisaties met veel werkgeluk bij medewerkers. Tegelijkertijd verdwijnt door robotisering uitdagend werk, terwijl juist dit soort werk veel werkgeluk oplevert. Onregelmatig werk en nachtwerk neemt toe, dit soort werk vormt een bedreiging voor de gezondheid en werkgeluk.

‘Tijd’ is een sleutelbegrip in werkgeluk

Een derde van de mensen noemt het begrip ‘tijd’ als zij spreken over hun ideale baan. Mensen willen graag invloed op de tijdstippen waarop zij werken, hoeveel uren zij werken. In de ideale baan hebben zij bovendien voldoende vrije tijd en tijd voor vrijwilligerswerk. Tijdsdruk (stress) en reistijd zijn aspecten van tijd (en werk)  die ook regelmatig worden genoemd door mensen die werken in het onderwijs en bedrijfsleven in relatie tot de hoeveelheid ervaren werkgeluk.

Zonder visie
wordt het werk
steeds zwaarder

Zonder visie op voorwaarden geen compleet team 

Waarde van werk, werkgeluk en zingeving zijn belangrijke voorwaarden. Organisaties zonder deze zaken gaan het richting 2030 steeds moeilijker krijgen om personeel te vinden. Op veel plekken betekent het niet kunnen aantrekken van de juiste medewerkers dat bestaande medewerkers het steeds een stapje zwaarder krijgen bij de uitoefening van hun taken en het realiseren van doelen.

- - -

(Dit is het eerst deel uit een serie van vier artikelen. De publicatie Toekomst van werk van de ABU vormt de basis van deze reeks. In het volgende artikel in deze reeks, lees je waarom vergrijzing in het onderwijs flexibiliteit vergt.)

Wil jij aan de slag met jouw ‘toekomst van werk’? 

Graag helpen wij jou een baan vinden die echt bij jou past 

We hel­pen je graag een (nieu­we) start maken in het on­der­wijs. 
Schrijf je in met een open sol­li­ci­ta­tie. 

Graag leren we jou ken­nen en hel­pen wij jou ont­dek­ken wat jij graag zou wil­len doen in het on­der­wijs! Zet je op­lei­ding(en) en werk­er­va­ring op een rij­tje en schrijf je in met een open sol­li­ci­ta­tie. Dan gaan we samen op zoek naar een baan die écht bij jou past. 

AAN DE SLAG

Op de hoogte blijven?

Volg ons op LinkedIn, Facebook of Instagram. Of schrijf je in voor de nieuwsbrief.