Zo vind je werkgeluk in het onderwijs

Hoe houd je als onderwijsprofessional plezier in je werk in een omgeving waar veel van je gevraagd wordt? Metafoor-docent Paulien Fraanje schreef er een boek over: “De sleutel tot werkgeluk is het realiseren dat je zelf de controle hebt.”

‘Wow, dit is echt heel erg leuk!’ dacht Paulien Fraanje toen ze meer dan 25 jaar geleden voor het eerst een gastles gaf aan een mbo-klas. Ze had ooit een tussenjaar theater gedaan en merkte dat ze in de klas veel van haar theatervaardigheden kwijt kon. Vol enthousiasme begon ze dan ook aan een studie omgangskunde. Ze kon de dag dat ze haar diploma had gelijk beginnen op een school in Apeldoorn.

We spreken Paulien op de school waar ze tegenwoordig, via Metafoor Onderwijs, werkt: het gezondheidszorgcollege van ROC Midden Nederland in Utrecht. Haar verschijning is al even kleurrijk als de cover van haar boek ‘Ik werk lekker in het onderwijs’  dat ze uit haar tas tovert. Over dat boek later meer. Want hoewel ze altijd van het onderwijs is blijven houden was dat ‘lekkere werken’ niet altijd even vanzelfsprekend.

Hoe Paulien haar werkgeluk hervond in het onderwijs

Pauliens ‘wittebroodsweken’ in het onderwijs duurden namelijk niet lang. Snel nadat ze begonnen was met lesgeven kwamen ook de regeltjes, de systemen en de hectiek van het onderwijs om de hoek kijken. “Ik ontwikkelde een soort ambivalente haat-liefdeverhouding met het onderwijs, waarbij ik me regelmatig afvroeg ‘maar hoe dan? Hoe blijf ik overeind, en hoe blijf ik werken met plezier, energie en positiviteit?’”

Ook andere docenten zag ze worstelen: “Sommigen zaten echt in een soort survivalmodus. Waarbij ze op een eilandje gingen zitten. Bij alle initiatieven gingen de hakken in het zand.”

Paulien voelde zich soms geïsoleerd, naar eigen zeggen ook doordat ze moeite had hulp te vragen: “Ik liep door gangen voelde me zo eenzaam. Ieder was druk, druk, druk. Niemand leek tijd te hebben.” Vertelt ze. “Tegelijkertijd deed ik alsof er niets aan de hand was, waardoor iedereen zo’n beeld had van ‘oh die Paulien die redt het wel’.”

Werkgeluk in het onderwijs door de adviezen van Covey

Paulien bleef niet bij de pakken neerzetten en ging op meerdere momenten in haar onderwijs carrière met werkgeluk aan de slag. Eerst met het gedachtegoed van Steven Covey later door heel bewust de schuring die het onderwijs bij haar persoonlijk opleverde te onderzoeken met een loopbaancoach. “Ik leerde enorm veel. En zo als dat dan gaat als docent: wat je leert wil je ook doorgeven.”

Paulien gaf eerder samen met een collega trainingen over de principes van Covey. In de laatste jaren staat ze op het podium met een theatrale voorstelling over werkgeluk. Want, zo ontdekte ze, die theatrale kant in haar, daar werd ze echt gelukkig van. En omdat ze graag wat tastbaars achter wilde laten op de scholen die ze bezoekt, is er sinds januari van dit jaar ook haar boek.

Werkgeluk in het onderwijs door zelf de regie te pakken

Zelf de regie nemen over je werkgeluk in het onderwijs, zoals Paulien in haar situatie deed, is een van de sleutels waarover ze vertelt in haar workshops, en in haar boek. “Als je die bril van regie opzet, dan ga je andere dingen zien. Kansen in plaats van problemen. Dan zie dat je zelf aan zet bent, dat je iets moet doen, in plaats van klagen over een ander. Niet dat er bij een ander geen probleem ligt, maar jij zit er mee, dus jij moet er mee aan de slag in je eigen ‘cirkel van invloed’ zoals Covey het zo mooi noemt.”

Ook het omgaan met stress is een thema. Paulien ziet om haar heen veel docenten die altijd maar doorgaan, en zelf was ze niet anders. “Een ‘aan-hoofd’ noem ik dat in mijn voorstelling. Er is altijd hectiek, en het werk is nooit af.”  Vertelt ze.

Het bewustzijn van het ‘iets moeten’ met die stress ontbreekt vaak, merkt Paulien, bij haarzelf, maar ook bij andere onderwijsprofessionals:  “Er heerst onder docenten toch vaak een instelling van: hup, kop koffie erin, paar aspirines en door. Maar dat werkt uiteindelijk niet.” Paulien leerde zichzelf kalmeren door middel van mindfulness. Ook ging ze aan de slag met het kwetsbaar durven zijn. “Alleen zo maak je verbinding met anderen.”

Werkgeluk in het onderwijs door te weten wie je zelf bent

Voor haar boek interviewde Paulien verschillende onderwijsprofessionals, niet alleen docenten, maar bijvoorbeeld ook een bestuurder en een conciërge. Want, zegt ze, het onderwijs maken we met z’n allen samen, niet alleen de docenten spelen daarin een rol. Docent en lerarenopleider Joppe Bakens bracht haar bijvoorbeeld een mooi inzicht: “Ze vertelden me dat het heel belangrijk is om jezelf goed te kennen. En om te weten vanuit welke kernwaarde jij werkt. Wat jij belangrijk vindt.”

De school, dat is eigenlijk een soort mini-maatschappij, zegt Paulien en dat is mooi, dat is zelfs prachtig, maar dat maakt het soms ook een pittige plek om te werken. “Je werkt op een plek waar veel mensen op zoek zijn naar hou vast, op zoek naar zichzelf. Er gebeurt van alles. Dat kan triggerend zijn. Als je niet stevig op je plek staat word je makkelijk aan het wankelen gebracht.”

Dat hadden alle geïnterviewden met elkaar gemeen, bedenkt Paulien als ze er even over nadenkt: “Al die inspirerende mensen wisten wie ze zelf waren, en zetten zich met al die kwaliteiten in  voor het onderwijs.” Met haar boek en haar andere werkzaamheden hoopt ze nog meer mensen te helpen op weg naar werkgeluk. “Mensen uitdagen om met zichzelf aan de slag te gaan, dat vuurtje aanwakkeren, zien dat het gaat fikken, ja dat is het mooiste wat er is.”

Pauliens boek ‘Ik werk lekker in het onderwijs’ is verkrijgbaar via bol.com en haar eigen website.