Waarom groeit het aantal ZZP’ers in onderwijs en zorg?
TOEKOMST VAN WERK #1: ZZP’ERS IN HET ONDERWIJS
Het aantal flexwerkers in Nederland groeit te onstuimig, zo klinkt het al jaren onder politici, vakbonden en beleidsadviseurs – schrijft NRC Handelsblad op 3 maart in het artikel ‘De ZZP’er heeft het voor het zeggen in de zorg en onderwijs’. Van die flexwerkers, waartoe bijvoorbeeld ook uitzendkrachten behoren, is een groeiend deel actief als zelfstandige. Nergens in de EU groeit het aantal ZZP’ers zo hard als in Nederland. Benieuwd waarom?
ZZP’ers betalen minder belasting
In december 2022 maakte het CBS bekend dat het aantal ZZP’ers in een jaar met 127.000 is gegroeid naar 1,2 miljoen. Dat is 12,5 procent van de 9,6 miljoen mensen met betaald werk.’ De groei van de inzet van ZZP’ers gebeurt door beleid van bestuurders (van scholen en ziekenhuizen), en door de individuele keuzes van professionals – soms vanwege fiscale redenen.
Bij gelijke fiscale behandeling zou ZZP minder groeien
‘Al decennia zijn werkgevers de grootste aanjager van de ZZP-constructie. Niet eens zozeer vanwege de verschillen tussen salarissen en inhuurtarieven, maar wegens de flexibiliteit.’ Voor ZZP’ers zelf geldt dat zij meer overhouden aan hun werk dan uitzendkrachten. Bij gelijke fiscale behandeling van uitzendkrachten, zou ZZP niet zo hard groeien in onderwijs en zorg.
ZZP is netto het meest aantrekkelijk, afgezien van het risico
Hoe werkt dat dan? Als een medewerker in onderwijs of zorg kiest om uit vaste dienst te vertrekken en flexibel te gaan werken, dan is ZZP de constructie waarin hij/zij per uur netto het meeste gaat verdienen, omdat ZZP’ers weinig tot géén sociale premies afdragen. En minder inkomstenbelasting. Dat is niet-solidair met de rest van werkend Nederland, en voor ZZP’ers zelf is het vaak een risicovolle keuze.
In sommige bedrijven en sectoren is iedereen nu freelancer
Zelfstandig zijn kent een risico. Want freelancers krijgen géén WW, zodra hun opdracht (onverwacht) afloopt. Daarnaast zijn ze niet automatisch verzekerd voor ziekte of arbeidsongeschiktheid wat wel het geval is als je in loondienst werkt. ‘Sommige sectoren, zoals de thuiszorg, dwongen vanaf de jaren tien vrijwel al hun vaste personeel om als zelfstandige door te gaan met hetzelfde werk, maar dan goedkoper.’
Of platformbedrijven werkgevers zijn, dat bepaalt de rechter
‘Platformbedrijven als Uber en Deliveroo bouwden hun hele verdienmodel op de inzet van ZZP’ers.’ ‘Daarbij was hun argument dat zij geen werkgever waren, maar bemiddelaar. Eind maart zal de Hoge Raad een oordeel vellen over deze constructie.’ Metafoor Onderwijs kijkt met belangstelling uit naar het oordeel van de rechter.
Behalve over mensen te spreken, spreken wij graag met mensen. Hoe kijken ZZP’ers in onderwijs en de zorg zelf tegen ZZP aan? NRC Handelsblad interviewde twee van hen.
‘Men zegt dat ZZP’ers duur zijn. Maar op termijn besparen scholen geld’
– Jan-Willem Duim, ZZP’er in het onderwijs
‘Omdat de inzet van zelfstandigen kan helpen om de werkdruk bij docenten in loondienst te verlichten. Ik heb het gevoel dat ik nu meer van waarde ben dan wanneer ik het hele jaar voor dezelfde klas zou staan.’
Flexibiliteit is een hulpmiddel bij HR-vraagstukken in onderwijs
Wij herkennen de tijdelijk verlichting die de inzet van flexibele krachten in het onderwijs kan bieden. Metafoor Onderwijs ziet in flexibel werken een belangrijk ingrediënt voor het opvangen van de vergrijzing en het werken aan inclusiviteit in het onderwijs. Veel mensen willen aan de slag in het onderwijs, te veel van hen krijgen geen kans of geen goede begeleiding waardoor zij het onderwijs weer verlaten.
‘Zoveel mogerlijk
leerkrachten in loondienst
helpen aan ademruimte’
– Jan-Willem Duim, ZZP’er in het onderwijs
‘Als zelfstandige kan ik zelf kiezen op welke scholen ik werk, en beter werk leveren omdat ik weet waar mijn kracht ligt. Ik vind een klas met gedragsuitdagingen bijvoorbeeld veel leuker dan een klas waar leerlingen alleen maar netjes werken. Dan moet ik scherper zijn en kan ik meer voor de leerlingen betekenen.’
‘Het is jammer
dat wij ZZP’ers
worden gezien
als graaiers’
– Rene Dongelmans, ZZP’er in de psychiatrische zorg
‘Veel zorginstellingen hebben te maken met enorm verzuim onder personeel dat in loondienst werkt. Omdat ik nu veel meer vrijheid heb, haal ik meer plezier uit mijn werk en ben ik gezonder. Ik verzuim daarom nooit. Van collega’s in loondienst hoor ik dat ze dat enorm waarderen.’
Verzuim en verloop zijn hoog in onderwijs en zorg
Onderwijs en zorg zijn twee sectoren met een ongehoord hoog verzuimcijfer. Werkdruk en een tekort aan werkgeluk spelen hierin een grote rol. Te vaak draaien medewerkers (in vaste dienst) op voor zaken die organisaties slecht begroten, digitaliseren of organiseren.
‘Om meer regie over mijn eigen leven en meer tijd voor mijn gezin te hebben’
– Rene Dongelmans, ZZP’er in de psychiatrische zorg
‘Privé leverde ik veel in toen ik in loondienst werkte. Mijn leven bestond alleen uit werk. Van ons verpleegkundigen wordt verwacht dat wij zorg op maat leveren: per individu bepalen wat het best bij diegene past. Maar wijzelf worden behandeld als eenheidsworst.’
Onderwijs en zorg veroorzaken hun eigen personeelstekort
Behalve in de zorg, wordt ook in onderwijs vaak maatwerk verwacht van medewerkers, terwijl organisaties daar steeds minder op worden ingericht. Dit is niet het enige dat zonder aandacht gebeurt. Veel afgestudeerde docenten starten nooit voor de klas of stoppen in hun eerste lesjaar, omdat hun stage op een school slecht werd begeleid en bij hun eerste baan (bijna) niets werd gedaan aan adequate begeleiding tijdens de inwerkperiode. Zo veroorzaken onderwijs en zorg hun eigen personeelstekort, dat elke dag groeit.
Met kortetermijngeld realiseer je geen langetermijndoelen
Helaas kampen juist scholen met een ‘moeilijke populatie’ vaker met een personeelstekort dan andere scholen. Docenten worden niet opgeleid of begeleid om juist als docent zich te ontwikkelen voor deze doelgroepen (zoals bijvoorbeeld nodig is voor docenten Aardrijkskunde). ‘Bovenformatie’ begroten kan helpen om ruimte te creëren om docenten de begeleiding en opleiding te bieden om het probleem op de langere termijn op te lossen. Denk aan de NPO gelden. De langetermijnvisie ontbreekt (te) vaak en het helpt niet dat de overheid voor de korte termijn geld beschikbaar stelt. Daarmee worden de langetermijndoelstellingen (opnieuw) vergeten.
Recruiters repareren de mismatch samen met scholen
Metafoor Onderwijs ziet het graag anders. Daarom werken wij aan het herstellen van de ‘mismatch’ qua personeel in het onderwijs. Personeel werven is een specialisme binnen HR, waar onderwijsorganisaties vaak weinig tijd voor hebben, maken, of waarvoor expertise ontbreekt. Recruiters nemen het wervingsproces van organisaties uit handen, en denken mee en ondersteunen een strategische personeelsplanning waardoor op de korte termijn tijd wordt bespaard en op de middellange en langere termijn duurzame oplossingen worden geboden. Metafoor maakt onderwijs inclusief.
