Volgens pedagoog Gert Biesta is een school te vaak een ‘leerfabriek’. Het onderwijs draait op voor ambities van economen, politici en ouders. Terwijl het onderwijs nog minimaal twee andere belangrijk domeinen heeft om in te werken: socialisatie en persoonsvorming. Twee domeinen die richting zouden kunnen geven aan het effectieve en efficiënte onderwijs, dat we al hebben.
Scholen in Nederland zijn te ‘economisch’
Onderwijs moet kennis overdragen
Iedereen bemoeit zich met het onderwijs (economen, ouders, politici, werkgevers). Omdat we voorop moeten lopen in de mondiale competitie en we daar een kenniseconomie voor nodig hebben. Het onderwijs moet dit mogelijk maken en kinderen en jongeren gereed maken voor dit doel. Continu moet het onderwijs zich aanpassen aan de veranderende wensen van de samenleving. En dat op de meest doeltreffende en doelmatige manier.
Onderwijs moet competenties aanleren
Omdat de samenleving steeds sneller verandert, veroudert kennis ook steeds sneller. Het ‘slimme’ antwoord van de buitenstaander is: competenties! Als kennis snel veroudert, dan moet het onderwijs zich maar richten op het aanleren van de vaardigheden die nodig zijn om steeds opnieuw vlot nieuwe kennis te vergaren. Waarmee het onderwijs de taak krijgt om kinderen en jongeren flexibel te maken en te houden. Ook hier is het onderwijs zich aan het aanpassen, volgens Biesta.
Onderwijs moet weerstand bieden
Onderwijs past zich continu op de samenleving aan
Biesta vindt het prima als het onderwijs zich afvraagt wat er in de samenleving speelt, zo lang dat niet betekent dat de school uitsluitend in dienst van ontwikkelingen in de samenleving opereert. Het onderwijs heeft ook de plicht om ‘weerstand te bieden’ (een formulering van Meirieu, 2007). Goed onderwijs is óók kinderen en jongeren leren om ontwikkelingen kritisch te bevragen.
Onderwijs zakt nu weg in ‘learnification’ (kwalificatie)
Goed onderwijs is dienstbaar én kritisch
Onderwijs kan immers effectief en efficiënt zijn, bij het aanleren van kennis en vaardigheden aan kinderen en jongeren. Dit zegt nog niets over de kwaliteit. Want welke kennis en welke vaardigheden? Kwalificatie is niet de enige basistaak van het onderwijs. Goed onderwijs is óók kritisch denken over ontwikkelingen in de samenleving leert Gert Biesta ons.
Onderwijs moet werken op drie domeinen: de ‘drieslag’
Kwalificatie
Onderwijs helpt kinderen en jongeren kennis, vaardigheden en houdingen te verwerven die hen kwalificeren om iets te doen, zoals hierboven beschreven. Soms specifiek, bijvoorbeeld voor het uitoefenen van een beroep. Een andere keer algemeen, bijvoorbeeld om in een complexe, multiculturele samenleving te kunnen leven.
Socialisatie in beroep of in de cultuur van democratie
Socialisatie
Onderwijs is ook altijd een proces van socialisatie. Hier gaat het om de wijze waarop, middels het onderwijs, kinderen en jongeren deel worden van tradities en praktijken. En weer kunnen we dit in specifieke zin denken – zoals socialisatie in een bepaalde beroepspraktijk – en in meer algemene zin – zoals socialisatie in de cultuur van de democratie.
Growth mindset en ‘grit’ zijn iets anders dan persoonsvorming
Subjectivering (persoonsvorming)
Onderwijs werkt ook altijd in op de persoon, een dimensie die Biesta aanduidt als persoonsvorming of subjectivering. Als leerlingen worden ingeleid in een nieuw perspectief leren ze de wereld op een andere manier te bekijken, te bevragen en kennis hierover te ontwikkelen. Tegelijkertijd ontdekken leerlingen hierdoor ook nieuwe aspecten over zichzelf. Ze ontwikkelen zelfkennis. Biesta verstaat onder persoonsvorming overigens géén constructen uit de persoonlijkheidspsychologie zoals ‘growth mindset’ en ‘grit’.
Critici beargumenteren dat de ‘drieslag’ leidt tot lui denken
In het curriculum is altijd wel een activiteit te vinden die zich laat labelen als ‘burgerschap’, zeggen Biesta’s critici. En dat burgerschap past onder socialisatie of subjectivering. Je kunt persoonsvorming conservatief aanpakken en werken aan discipline en doorzettingsvermogen. Of je kunt het progressief benaderen en werken aan ‘worden wie je bent’. Zo ambigue levert de drieslag geen verstandhouding of handelingsperspectief op voor docenten. Biesta reageert uiteraard inhoudelijk op de kritiek.
Goed onderwijs en de cultuur van het meten
Goed onderwijs gaat altijd over feiten én meer dan dat
Onderwijs gaat over het met een bepaalde bedoeling doorgeven van iets dat waardevol is. Daarom kunnen we, volgens Biesta, nooit alleen over feiten spreken, wanneer het over onderwijs gaat. Het gaat nooit gewoon over de stand van zaken. De feiten hebben altijd een bepaalde waarde. De stand van zaken krijgt altijd een positieve of negatieve waardering. Onderwijs is altijd goed of slecht onderwijs. Over onderwijs spreken is dan ook altijd: oordelen over onderwijs.
Feiten hebben altijd een bepaalde waarde
Goed onderwijs is pedagogisch verantwoord onderwijs
Pedagogiek is de theorie van het onderwijs. Theorie van én voor de praktijk. Zodat onderwijzers over een vaktaal beschikken waarmee zij kunnen oordelen over onderwijs. Want in de dagelijkse praktijk van onderwijs ontstaan steeds weer nieuwe momenten die beoordeeld moeten worden. De pedagogiek verschaft geen receptuur, maar reikt concepten en werkwijzen aan waarmee de eigen situatie gewogen kan worden. Ze biedt een kompas, geeft richting aan het denken en handelen van de man en de vrouw in de praktijk.
Biesta maakt zich zorgen over ons onderwijs
Pedagogiek verliest haar invloed
De afgelopen decennia is de pedagogiek in ons land, volgens Biesta, buitenspel gezet. De leertheorie heeft het overgenomen. In Nederland is, net als in Engeland en Amerika, leren steeds meer centraal komen te staan. Het curriculum versmalt (meer daarover lees je hier), het toetsgerichte trainen gaat domineren, zwakke leerlingen worden van toetsen uitgesloten en door de concurrentie tussen scholen nemen de verschillen tussen hen niet af maar juist toe.
De school werd een bedrijf
Open leercentra in het VMBO, het studiehuis in het HAVO en VWO, het competentiegericht leren binnen MBO en HBO. De focus is op het leren gericht. Onderwijzen is het op gang brengen van leerprocessen geworden. Met behulp van door de wetenschap gestaafde methoden (‘evidence-based’) moet het leerproces worden ‘aangestuurd’ en in het verlengde daarvan: de leerresultaten worden verhoogd. De school is een bedrijf.
Pedagogiek is in het buitenland soms nog heel levendig
Focus op resultaat is desastreus
De school is een machine geworden waarmee leerresultaten worden geproduceerd. Dat is overigens niet overal in Europa gebeurd. In Duitsland en Frankrijk bijvoorbeeld is de pedagogiek nog heel levendig. Over de gevolgen van de economisering van het onderwijs is de afgelopen jaren veel geschreven. De gerichtheid op leerresultaten levert op korte termijn wellicht hogere scores op, de gevolgen op lange termijn zijn desastreus - schrijft Biesta.
Waar pleit Gert Biesta voor?
Expliciet vragen: wat is goed onderwijs?
‘Ik geloof dat er maar één manier is waarop we terrein terug kunnen winnen, namelijk door de vraag over goed onderwijs open en expliciet normatief te stellen – als een vraag over bedoelingen, doelen en waarden. Daarbij moeten we de vraag zonder omwegen aan de kaak stellen, niet impliciet of zijdelings.’ Want de vraag naar wat goed onderwijs is, wordt te weinig gesteld, met name in de wetenschappelijke onderwijskundige literatuur.
De vraag wat goed onderwijs is wordt te weinig gesteld
Wereldgericht onderwijzen
Ben je als leraar of schoolleider benieuwd naar manieren om na te denken over jouw pedagogische opdracht en hoe je deze kunt vormgeven? Het boek Wereldgericht onderwijzen. Biesta in de praktijk laat op concrete wijze zien hoe je aan de slag kunt gaan met onderwijs dat vorm krijgt vanuit de subjectificatie functie. De auteurs brengen met dit boek de dialoog op gang tussen de onderwijspraktijk en het werk van Biesta. En op deze website vind je bestaande artikelen, filmpjes en podcasts in lijn met de kern van het werk van Biesta en praktijken van ‘wereldgericht onderwijzen’ uit een breder onderwijsveld.
Wie is Gert Biesta?
Gert Biesta werd geboren in 1957, te Rotterdam. Hij kent de onderwijspraktijk van binnen en van buiten. Opgeleid als radiologisch laborant, volgde hij in deeltijd een tweedegraads lerarenopleiding Gezondheidszorg. Daarna werkte hij tien jaar als leraar Natuurkunde. In diezelfde periode studeerde hij Pedagogiek in Leiden en Filosofie in Rotterdam. Hij werkt momenteel aan de Maynooth University in Ierland. Een van zijn meest bekende boeken is Het prachtige risico van Onderwijs over zijn visie op het huidige onderwijs.
Wil jij het graag anders in jouw werk?
Open voor verandering? Metafoor Onderwijs begrijpt waarom en denkt graag met jou mee.
Meer weten over pedagogiek?
Benieuwd naar de visie van andere bekende pedagogen? Lees hier over het denkwerk van:
Op de hoogte blijven?
Volg ons op LinkedIn, Facebook of Instagram.
Schrijf je in voor..
De leukste banen, boeiende artikelen en webinars om je te ontwikkelen als onderwijsprofessional.
