Waarom vergrijzing in het onderwijs flexibiliteit vergt

TOEKOMST VAN WERK #2

Dit is de tweede van vier artikelen over werk. In deze reeks gaat het over allerlei factoren die nu en in de toekomst van invloed zijn op de betekenis van werk. Hoe denken we over werk? Wat vergt werk van ons? Hoe verandert werk? Hoe veranderen de context en de arbeidsvoorwaarden? Hoe voelen we ons daar bij? En wat betekent dit voor docenten en voor het onderwijs zelf, dat (direct of indirect) opleidt voor het uitvoeren van werk?

Driedubbele vergrijzing

Veel mensen worden oud en we leven steeds langer (in gezondheid)

Nederland vergrijst. Niet alleen worden steeds minder kinderen geboren (ontgroening) en bereikt de grootste demografische groep (Nederlanders geboren in de jaren ‘50) nu de pensioengerechtigde leeftijd, óók leven we steeds langer. Dit laatste heet ‘dubbele vergrijzing’. In 2040 is, volgens voorspellingen, de levensverwachting gestegen naar 86 jaar. Terwijl 65-jarigen in 2040 nog 16 gezonde levensjaren voor de boeg hebben.

Aanwas van de
beroepsbevolking al
decennia onder niveau

Veel oude mensen maken een doorstart op de arbeidsmarkt

De grootste uitdaging die vergrijzing brengt, is de krimp van de beroepsbevolking. Voor ongeveer een kwart van de pensionarissen is het afscheid van de arbeidsmarkt niet definitief. Zij maken een ‘doorstart’ vaak met flexibeler werktijden. Soms in dezelfde functie, soms in een andere functie. Het opschuiven van de AOW-leeftijd remt de krimp van de beroepsbevolking, deels. De aanwas van de beroepsbevolking blijft al decennia steken onder vervangingsniveau.

Gevolgen van vergrijzing dempen

Arbeidsmigratie helpt ons land al decennia functioneren

Terwijl het producerende deel van de bevolking krimpt, groeit het consumerende deel van de bevolking. De krapte die daarmee ontstaat, vraagt om oplossingen. Oplossingen kunnen worden gevonden in langer doorwerken tijden het pensioen en/of het verhogen van de pensioenleeftijd. Een andere oplossing is immigratie. Voor veel beroepen is Nederland al decennia afhankelijk van arbeidsmigranten. Tegelijkertijd staan grote groepen immigranten nog langs de kant.

Veel bedrijven
ontberen een
inclusieve cultuur

Inclusiviteit: een voorwaarde van groeiend belang

In een aantal demografische groepen, blijft de arbeidsparticipatie achter. Oorzaak: veel bedrijven ontberen een inclusieve cultuur. Daardoor hebben veel mensen onterecht geen of slechtere kansen op werk. Werkgevers kunnen werken aan het vergroten van de toegang, door in een diverse en inclusieve organisatiecultuur een middel te zien om de totale omvang van de beroepsbevolking te vergroten. Met maximale arbeidsparticipatie dempen we de grote gevolgen van vergrijzing in het onderwijs.

De arbeidsmarkt is een platform

Nederland is het meest flexibel

Flexibele arbeidsrelaties maken bedrijven wendbaar. In Nederland lopen we voorop met flexibel werken. Ons land staat in de top 3 van de EU als het gaat om flexibel werk, achter Polen en Spanje en ruim boven het EU-gemiddelde. Nederland staat niet in de buurt van landen waarmee we onszelf vaak vergelijken. In België, Denemarken en Engeland is flexibel werken veel minder gebruikelijk.

Twintig procent van
het werk verschuift
naar platforms

Platformisering gaat in hoog tempo

Op platformen worden vraag naar en aanbod van flexibele arbeid samengebracht. Het aantal flexwerkers dat werkt via een platform stijgt. ING voorspelt dat de komende 10 jaar 20% van de arbeid zal verschuiven naar werkplatformen. In het huidige tempo zou zelfs 70% van de arbeid verschuiven naar platformen. Het is belangrijk dat de risico's van flexwerk gelijker worden verdeeld. 

Werk verandert

De inhoud van (veel) werk verandert

Behalve technologie, is er nog een reden waarom werk flexibeler wordt: arbeidsdeling. De inhoud van werk specialiseert zich steeds meer, zeker binnen projecten. De geavanceerde en gespecialiseerde kennis van hoogopgeleiden is voor bedrijven vaak te duur om hen in vaste dienst te nemen. Bovendien is de behoefte aan deze kennis vaak tijdelijk van karakter. Onderwijs en zorg kampen eerder met het tegenovergestelde: overmatig specialiseren. Weet dat het tekort aan 2e graads docenten groter is dan het tekort aan 1e graads docenten. Dit vraagt om focus op efficiente inzet van met name 2e graads docenten.

In onderwijs is flex
nu (nog) relatief
ongebruikelijk

Van producten naar diensten

De Nederlandse economie ontwikkelt zich steeds meer tot een diensteneconomie. Dat betekent dat het meeste werk niet gericht is op de levering van een product, maar op een dienst. Diensten kunnen bij uitstek goed worden geleverd door flexwerkers. Driekwart van de medewerkers in horeca en media is flexwerker. Bij de brandweer en politie is dit nog geen 10%. Ook in onderwijs en zorg is flexwerk (nog) relatief ongebruikelijk. 

‘Prisoners of the present’

Jongeren in de wachtkamer van het leven

Jongvolwassenen hebben (te) vaak het gevoel dat zij niet aan hun leven kunnen beginnen. Door de onzekerheid over hun inkomen, zien zij zich gedwongen om beslissingen over samenwonen, trouwen, huis kopen of kinderen krijgen uit te stellen. Mensen in deze situatie worden in Amerika vaak ‘prisoners of the present’ genoemd. Ze blijven steken in het heden, omdat zij niet de mogelijkheden hebben om vooruit te kijken. In Nederland wordt steeds vaker gesproken over ‘uitgesteld leven’.

Vergrijzing is een,
ontgroening is een
tweede uitdaging

Maatschappelijke kosten van ‘uitgesteld leven’

‘Uitgesteld leven’ heeft behalve economische ook maatschappelijke gevolgen. Het aantal geborenen ligt in Nederland als decennia onder vervangingsniveau. Vraagstukken rond vergrijzing in het onderwijs zijn vooral uitdagend (bijvoorbeeld voor de formatie in het MBO), omdat er bovendien sprake is van een enorme ontgroening - minder leerlingen, maar niet overal. En als vrouwen op hogere leeftijd zwanger worden, leidt dit vaker tot een ‘medische’ zwangerschap en/of bevalling. Met alle kosten van dien. 

De waarde van flexwerk voor het onderwijs

Beter een halve, dan géén docent

In sectoren waarin de vergrijzing en ontgroening hard toeslaan, zoals het onderwijs, ontstaat al snel de situatie waarin het werk niet meer gebeurt. Neem het onderwijs, bij afwezigheid van een docent, kunnen al snel vakken niet meer worden aangeboden of komen complete klassen zonder docent (thuis) te zitten. Dit vraagt om een adviseur of regisseur: een bemiddelaar, die helpt om de beschikbare docenten te verdelen over scholen. Voor twee scholen is voor elk een halve docent, beter dan géén docent.

Met flex mogen
scholen zich focussen
op onderwijs

Bemiddelaar ontlast scholen

Per saldo zullen jonge en oude docenten vaker twee halve banen op twee scholen (tijdelijk) combineren of onderwijswerk in projectvorm aannemen als ‘onderwijsprofessional’. Het is fijn voor scholen als zij dit niet zelf hoeven te organiseren (werven, contracten, administratie, verloning). Daarom specialiseert Metafoor Onderwijs in flexwerk voor het onderwijs. Zodat scholen zich kunnen blijven concentreren op het ontwikkelen en organiseren van onderwijs. 

De nadelen van flexwerk 

Een flexibel inkomen is lastig plannen

Flexwerkers weten vaak niet óf ze werk hebben. Het nadeel is dat grote uitgaven moeilijker te plannen zijn. Ook het recht op toeslagen en de hoogte daarvan wordt minder voorspelbaar bij een wisselend inkomen. Hiermee wordt het inkomen per saldo nog onzekerder. En het wordt nog ingewikkelder. Als iemand aan het werk gaat vanuit een uitkering, vervalt het recht op uitkering en bepaalde toeslagen. Vaak is onduidelijk per wanneer.

Het gevoel
dat je niet voor
vol wordt aangezien

Minder erkenning

Medewerkers met een flexibel contract noemen als nadeel vaak het gebrek aan erkenning. Flexibele krachten hebben vaak, ondanks dat het wettelijk verboden is, vaak het gevoel dat er onderscheid wordt gemaakt in behandeling en beloning (flexisme). En soms ook het gevoel als anders te worden gezien. Dit wordt ervaren als pijnlijk en ergerlijk.

Soms helemaal
zelf aansprakelijk
voor ongevallen

Schijnconstructies

Als het in de media gaat over flexwerk, gaat het al snel over schijnconstructies en schijnzelfstandigheid. Daarvan is sprake als iemand werk uitvoert op gezag van een baas en voor de Belastingdienst wordt aangemerkt als ZZP’er. Zo’n constructie heeft voordelen voor de werkgever en vooral nadelen voor de werknemer. Soms is deze zelfs aansprakelijk voor ongevallen op de werkvloer.  

Voordelen van flexwerk voor werkenden

Autonomie voor werkenden

Niet doen wat je niet wilt doen. Dat is het voordeel van flexwerk. Door zelf klussen te kiezen, hebben flexwerkers (ook in het onderwijs) meer invloed op hun werkgeluk. Bij vergrijzing in het onderwijs, kan flexwerk ook een mooie manier zijn om ‘aan de slag te blijven’ na pensionering. En flexibel werkenden in het onderwijs hebben meer tijd om het vak uit te oefenen zoals zij dat graag willen doen. Doordat flexwerkers in het onderwijs zich kunnen beperken tot de kerntaak: onderwijs geven.

Meer tevreden over
de balans tussen
werk en privé

Betere werk-privé-balans

Ook geven veel flexwerkers aan meer controle te hebben over werk-privé-balans. De flexwerker voelt minder emotionele ballast van zaken zoals overleg, administratieve lasten, projecten en het ad hoc op moeten vullen van gaten in roosters. Zij kunnen meer voorspelbaarheid creëren in hun agenda, omdat zij scherper aan kunnen geven welke dagen / perioden zij wel en niet beschikbaar zijn. Dit maakt flexwerkers in het onderwijs meer tevreden over hun balans tussen werk en privé. En biedt bij vergrijzing van docenten en leraren, kansen om tussen de lesdagen door meer rust te pakken of kortere dagen te maken.

ZZP'ers kunnen
meer verdienen,
lopen meer risico's

Verschillende ervaringen op kunnen doen

Uitzendkrachten en gedetacheerden kunnen dankzij flexibel werken verschillende ervaringen opdoen, in dienst van een vaste werkgever. Een ZZP’er in de onderwijs houdt bovendien meer over dan collega's met een dienstverband. Daar staat tegenover dat zij ook zelf meer moeten organiseren en meer risico lopen. Bij ZZP’ers zonder kinderen geldt dat zij meer inkomensrisico's durven te nemen, dan werkenden mét kinderen.

Voordelen voor werkgevers

Een wendbare organisatie

Voor werkgevers is het grootste voordeel van flexwerk de wendbaarheid die het de organisatie biedt. Flexkrachten zien dit zelf ook als een voordeel. Zij kunnen op meerdere plekken ervaring opdoen. Evengoed ziet het grootste deel van de flexwerkers het flexwerken als een opstap naar een vaste baan. 57% zoekt uiteindelijk regelmaat en 62% van hen werkt het liefst in loondienst.

Bemiddelaars
kijken wél vooruit
en winnen van AI

Verschil tussen bemiddelaar en platform

Wat bemiddelaars onderscheidt van platformen? De menselijke factor. Essentieel bij het opvangen van de effecten van de vergrijzing in het onderwijs. Het Economisch Bureau van ING ziet vijf gebieden waarop bemiddelaars nu en in de toekomst van waarde zijn: 

• Werving en selectie van specialisten

• Begeleiding bij re-integratie

• De juiste match

• Herkennen en ontwikkelen van talent

• Bijdragen aan ‘competentieflexibiliteit’ 

Op deze gebieden winnen bemiddelaars het van AI. Want zelflerende algoritmes halen hun informatie uit het verleden. Mensen kunnen wél vooruit kijken. Bemiddellaars kunnen behoeften van opdrachtgevers beter inschatten, kunnen beter zoeken naar toekomstbestendige vaardigheden, kunnen beter rekening houden met organisatiecultuur en kunnen beter, dan machines, voorkomen dat zij discrimineren. 

Bemiddelaar als platform

Millenials aantrekken

Het aantrekken van millenials is belangrijk, bij vergrijzing van docenten en leraren. Millenials werken graag via platforms. Zij kiezen vaak voor platforms, omdat het meer kansen biedt om zelfstandig te werken. En via een platform kunnen zij vaak sneller aan de slag omdat de administratieve rompslomp kleiner is. Bemiddelaars ontwikkelen zich tot platforms, mits bemiddelaars dezelfde voordelen krijgen als platforms.

Groei van ZZP
is niet nodig,
met gelijke
belastingen

Gepensioneerden behouden

Als je tegen de pensioengerechtigde leeftijd bent en geen zin meer hebt om fulltime te werken op, kun je via zo’n platform opdrachten kiezen die passen bij jouw kennisniveau en karakter. Een verdere groei van het aantal ZZP’ers is daarvoor niet nodig, mits ZZP en flexwerk gelijke fiscale behandeling krijgt. Zodat uitzendwerk aantrekkelijker wordt, omdat het beter verdient.

Flex en vast
gaan heel goed
hand in hand

Goed werkgeverschap/opdrachtgeverschap

Of iemand nu in loondienst is, als ZZP’ers werkt of als uitzendkracht, in alle gevallen moet je veilig kunnen werken, tegen een eerlijke beloning, met ruimte om te blijven leren onder goede voorwaarden. Het meer laten samengaan van de wereld ‘vast’ en ‘flex’, samen met het weg werken van het verschil tussen opdrachtgeverschap en werkgeverschap, zou het scheppen van goede voorwaarden voor een groter deel van de werkenden dichterbij kunnen brengen.

- - -

(Dit is het tweede deel uit een serie van vier artikelen. De publicatie Toekomst van werk van de ABU vormt de basis van deze reeks. In het volgende artikel lees je over arbeidsproductiviteit en werkgelegenheid. Het eerste artikel uit de reeks is Werk, werkgeluk en zingeving in het onderwijs.)

Wil jij flexibel aan de slag? 

We zoeken en vinden een baan die écht bij jou past

Het was al te horen op de radio: we hel­pen je graag een (nieu­we) start maken in het on­der­wijs. Schrijf je in met een open sol­li­ci­ta­tie.

Graag leren we jou ken­nen en hel­pen wij jou ont­dek­ken wat jij graag zou wil­len doen in het on­der­wijs! Zet je op­lei­ding(en) en werk­er­va­ring op een rij­tje en schrijf je in met een open sol­li­ci­ta­tie. Dan gaan we samen op zoek naar een baan die écht bij jou past. 

AAN DE SLAG

Op de hoogte blijven?

Volg ons op LinkedIn, Facebook of Instagram.

Of schrijf je in voor..
 

ONZE NIEUWSBRIEF